اگر در یک فرد سالم ، ستون مهره‌ها را از روبرو یا پشت نگاه کنید ؛ خواهید دید که ستون فقرات وی به صورت یک خط راست دیده می‌شود. در حالیکه در بیماران مبتلا به انحراف ستون فقرات ( بیماری کَژپُشتی یا اسکولیوز ) ، ستون مهره ها دچار انحراف جانبی به راست یا چپ می باشد که این مسئله می تواند به دنبال ناهنجاری مادرزادی ( مثلا نوروفیبروماتوز ) یا اسکولیوز اکتسابی (به عنوان مثال بیماری راشیتیسم ) ایجاد گردد. دکتر محمدابراهیم طاهریان بهترین متخصص ارتوپدی در تهران ، در مقاله حاضر به شرح توضیحاتی جامع پیرامون درمان انحراف ستون فقرات پرداخته اند ، در صورتی که با این عارضه روبرو هستید یا قصد آگاهی از آن را دارید مطالعه این مقاله را از دست ندهید. همچنین توجه داشته باشید اختلال عملکرد عضلات که ماهیچه آسیبی ( میوپاتی ) نامیده می شود نیز در اغلب موارد به نوع خاصی از کژپشتی منجر می شود که به آن کژپشتی ماهیچه آسیبی اطلاق می گردد و دیستروفی های عضلانی جزو این گروه قرار می‌گیرند. گاها کژپشتی ، به علت اختلال عملکرد عصب ایجاد می شود که تحت عنوان کژپشتی عصب آسیبی یا اصطلاحا نوروپاتی شناخته می‌شود. به طور کلی مسئله مهمی که باید در خصوص انحراف جانبی ستون فقرات بدان توجه داشته باشیم ، این است که جهت حرکت زوائد خاری به سمت تقعر می باشد ؛ درحالی که دنده ها و مهره ها بر خلاف زوائد خاری چرخشی ، تحدب دارند. این پدیده ( چرخش دنده ها به سمت تحدب ) ، باعث ایجاد برجستگی در سمت تحدب می گردد که به آن کوهان خلفی گفته می شود.
پیش از پرداختن به پروسه های درمانی کمی با این عارضه آشنا شوید :
علت انحراف ستون فقرات چیست ؟
به طور کلی مواردی ؛ اعم از آسیب های ورزشی در دوران کودکی ، حمل کوله های سنگین ، وضعیت بد بدن و اضافه وزن یا چاقی ؛ از دلائل بروز این عارضه شناخته می شوند ؛ اما هیچ یک از این ها عامل اصلی اسکولیوز نمی باشند. باید اشاره داشت که نمی توان دلیل بروز عارضه انحراف ستون فقرات ( اسکولیوز ) را مشخص کرد ؛ اما دلایل متداولی که پزشکان می توانند شناسایی کنند موارد زیر را در برمی گیرد.
- عفونت یا جراحت ستون فقرات
- فلج مغزی : گروهی از نارسایی های سیستم عصبی است که بر حرکت ، یادگیری ، شنوایی ، بینایی و توانایی فکرکردن تاثیر می گذارد.
- دیستروفی عضلانی : گروهی از نارسایی های ژنتیکی می باشد که منجر به ضعف عضلات می شود.
- نقص در بدو تولد : این اختلال بر استخوان فقرات نوزاد تاثیر می گذارد ؛ مانند سپینا بیفیدا – مهره شکاف ( Spina Bifida ).
این بیماری ، نوعی نقص مادرزادی کانال نخاعی است که بیرون زدگی نخاع نیز نامیده می شود و هنگام رشد جنینی اتفاق می افتد. فلج مغزی زمانی به وقوع می پیوندد که نخاع ، مغز یا مننژ ( پوشش محافظ آن ها ) کاملا نکرده باشد و به طور کلی می تواند در هر قسمت از ستون فقرات رخ دهد. تشخیص ، ارزیابی ، بررسی علت و درمان انحراف ستون فقرات ؛ در حوزه تخصص جراح ستون فقرات می باشد ؛ لذا برای تشخیص دقیق این اختلال باید به پزشک متخصص ارتوپد که مراجعه فرمایید.
انواع انحراف ستون فقرات
به هرگونه انحراف ستون فقرات ، کژپشتی می گویند که به دو صورت C و S وجود دارد که در نوع C ، یک قوس و در نوع S ، دو قوس غیرطبیعی ایجاد می شود. لازم به ذکر است که میزان قوس ، در افراد مبتلا متفاوت است ؛ لذا این مسئله نوعی از درجه بندی را ایجاد می کند. در کژپشتی به دلیل عدم قرینگی و غیرطبیعی بودن ستون فقرات ، نیروهای وارده به آن حتی در صورت طبیعی بودن نیز باعث فشار به عضلات ، رباط ها ، دیسک های بین مهره ای و مفاصل بین مهره ای پشتی می گردد و در نتیجه منجر به تشدید درد در ستون فقرات ؛ به ویژه در ناحیه کمر می شود. البته باید خاطر نشان نمود که طبقه بندی کژپشتی به دو صورت غیرساختمانی ( حرکتی ) و ساختمانی ( ثابت ) نیز در نوع درمان انحراف ستون فقرات ، مسئله ای مهم است و باید مد نظر قرار گیرد.
- انحراف ستون فقرات غیرساختمانی
در نوع غیرساختمانی که برگشت پذیر نیز خوانده می شود ؛ انحراف ستون فقرات ، در صورت خم کردن تنه به جلو یا دراز کشیدن اصلاح می شود. توجه داشته باشید که قرار گیری در وضعیت های نادرست ، کمردردهای شدید ؛ به خصوص فتق دیسک ، برخی از تومورها و اختلاف طول اندام ها می توانند این نوع از انحراف ستون فقرات را ایجاد کنند.
- انحراف ستون فقرات ساختمانی
در نوع ساختمانی برخلاف نوع غیرساختمانی ، در حالت خم شدن به جلو انحراف و قوس از بین نمی رود. ذکر این نکته حائز اهمیت است که اسکولیز ساختمانی به دلیل نقص عضو ، برخی از بیماری های عضلانی ، بعضی از ناهنجاری های مادرزادی ، بیماری های عصبی ؛ مانند فلج مغزی ، فلج اطفال یا سیرنگومیلی و غیره و گه گاه به دلایل ناشناخته در کودکان ، نوجوانان و جوانان به وجود می آید. از این رو لازم به ذکر است که اسکلیوز یا کژپشتی ؛ با توجه به نوع آن ، میزان انحراف ، سن بیمار و غیره نیاز به وسایل کمکی ، فیزیوتراپی یا عمل جراحی دارد. این بیماری بیشتر در دختران نوجوان پدید می‌آید و به طور کلی در دوران کودکی دیده می شود ، اما در بزرگسالی نیز ممکن است ایجاد شود. اسکولیوز در بزرگسالان می تواند به دلایل مختلفی از جمله ژنتیک ، موقعیت ناهموار لگن ، جراحی های قبلی ستون فقرات یا مفصل ، کجی زانو یا پا و حتی آسیب های سر رخ دهد.
تشخیص اسکولیوز پیش از درمان
پزشک معالج برای احراز وجود اسکولیوز و درمان انحراف ستون فقرات ، ممکن است آزمایشات تصویربرداری ؛ شامل اشعه ایکس ، اسکن ام آر آی ، سی تی اسکن و اسکن استخوان را برای به شناسایی این بیماری تجویز کند.
مدیریت درد اسکولیو
درمان های خاصی می تواند به مدیریت درد و درمان انحراف ستون فقرات کمک کنند ، البته هیچ یک به اصلاح کامل انحنای ایجاد شده کمکی نخواهند کرد. بعضی از این تکنیک ها ، که پزشک ممکن است توصیه کند عبارتند از :
- آب درمانی
- ماساژ
- بریس کمر
آیا می توان از اسکولیوز پیشگیری کرد ؟
خانواده هایی که در نزدیکانشان این اختلال را دیده اند یا فرزند مبتلا به انحراف ستون فقرات دارند ، عموما به این پرسش فکر می کنند که آیا راهی برای جلوگیری از بروز اسکولیوز و درمان انحراف ستون فقرات وجود دارد ؟ در پاسخ باید بگوییم که متاسفانه ، این امر ممکن نیست. فعالیت هایی ؛ مانند قرار دادن بدن در موقعیت مناسب ، انجام ورزش یا کشش عضلات پشت ، یوگا یا پیلاتس ؛ هیچ یک نمی توانند مانع بروز این عارضه شوند ؛ اما می توانند علائم آن را در افراد مبتلا تسکین دهند. به طور کلی یک نوع اسکولیوز وجود دارد که می توان از آن پیشگیری کرد ؛ انحراف ستون فقرات در بزرگسالان که در پی پوکی استخوان رخ داده است. این وضعیت ، موجب ضعیف شدن و شکنندگی استخوان می شود که می تواند منجر به انحنای غیرطبیعی ستون فقرات شود. تغذیه خوب و ورزش منظم ، می تواند خطر ابتلا به پوکی استخوان در بزرگسالان را کاهش دهد و همچنین می تواند از پیشرفت اسکولیوز جلوگیری کند.
درمان انحراف ستون فقرات
اگر چه جلوگیری از بروز اسکولیوز امکان پذیر نیست ، اما مواردی وجود دارد که می توانید برای جلوگیری از پیشرفت اسکولیوز و درمان انحراف ستون فقرات انجام دهید. انحنای ملایم ستون فقرات ، معمولا نیازی به درمان ندارد. در این موارد ، پزشک با معاینه مستمر کودک مطمئن می شود که انحنا وخیم تر نشده باشد. اما انحنای شدید ستون فقرات ، به درمان نیاز دارد.
روش های درمان اسکولیوز شدید
- بریس کمر : برای درمان انحراف ستون فقرات ملایم در کودکانی استفاده می شود که استخوان آن ها هنوز در حال رشد است. لازم به ذکر است که بریس ، موجب برگشت انحنا نمی شود ؛ اما می تواند از بدتر شدن آن جلوگیری کند.
- جراحی انحراف ستون فقرات : پزشک ممکن است عمل جراحی را به کودکان مبتلا به اسکولیوز شدید توصیه کند. جراحی می تواند انحنا را کاهش دهد و از بدتر شدن آن جلوگیری کند.
جهت درمان اسکولیوز چه زمانی باید جراحی انجام شود ؟
اکثریت جراحان ستون فقرات ؛ معتقد هستند که اسکولیوز ، به ندرت نیازی به جراحی فوری یا اضطراری دارد. بیشتر جراحی ها ، می توانند برای زمانی برنامه ریزی شوند که هم برای بیمار و هم برای پزشک مفید باشند.
درمان انحراف ستون فقرات به روش آندوسکوپی
جراحی کم تهاجمی آندوسکوپی برای درمان انحراف ستون فقرات ، از طریق چند برش کوچک انجام می شود. در این روش ، یک ابزار نازک مانند تلسکوپ با یک دوربین فیلمبرداری کوچک به نام آندوسکوپ از طریق برش های کوچک وارد موضع مورد نظر می شود. ( آندوسکوپ ، تصاویر داخلی بدن بیمار را روی صفحه تلویزیون اتاق عمل به جراح نشان می دهد. ) این جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام می شود ؛ جراح ستون فقرات برای انجام آن ، چندین برش کوچک می زند و ابزار آندوسکوپ را از طریق برش ها وارد بدن بیمار می کند. این عمل ، هنگام مشاهده تصاویر آندوسکوپ روی صفحه ؛ با بازوهای رباتیک انجام می شود و در نهایت همه ابزارها از برش ها خارج و برش ها بخیه می شوند. دکتر محمد ابراهیم طاهریان بهترین جراح ستون فقرات و از برجسته ترین پزشکان متخصص ارتوپد در تهران می باشند که امکان درمان انحراف ستون فقرات را با روش های غیرتهاجمی ؛ از جمله جراحی آندوسکوپیک به بهترین نحو ممکن برای مراجعین محترم خود فراهم می آورند.
- آیا عارضه اسکولیوز با افزایش سن تغییر می کند ؟
زمانی که انحنای شدید ستون فقرات ، در جوانان بدون درمان رها شود ؛ ممکن است با گذر زمان بدتر شود.
- آیا عدم مصرف شیر موجب اسکولیوز می شود ؟
برنامه غذایی ناسالم ، سطح پایین مواد معدنی در بدن و عدم تعادل هورمون و انتقال دهنده های عصبی می تواند به پیشرفت انحنای ستون فقرات مرتبط شود. تغذیه نامناسب موجب اسکولیوز ناشناخته نمی باشد.
- آیا اسکولیوز بر حرکات روده تاثیر می گذارد ؟
بسته به موقعیت و میزان انحنای ستون فقرات ، مسیر عبور غذا از روده می تواند مسدود و موجب یبوست شود.
درمان انحراف ستون فقرات به کمک بریس ها
زمانی برای درمان و کنترل عارضه اسکولیوز ، بریس های کمر کاربرد پیدا می کنند که انحنای زاویه کوب :
- به 25 تا 30 درجه پیشروی داشته و رشد قابل توجهی از سیستم اسکلتی همچنان باقی مانده باشد
- طی 4 الی 6 ماه ، انحنای زاویه کوب حداقل 5 درجه تغییر کرده باشد.
اگر درجه انحنای ستون فقرات افزایش یابد یا ستون فقرات با سرعت بالایی منحرف شود ، اتخاذ روند درمانی به کمک بریس های کمر ، الزامی می شود ؛ بدین خاطر که از بیشتر شدن انحنا جلوگیری شود.
در استفاده از بریس های کمر ، دو گزینه پیش روی بیماران قرار می گیرد :
- بریس های فول تایم یا تمام وقت (به صورت شبانه روزی ) : این نوع از بریس ها به گونه ای طراحی شده اند که فرد بتواند 16 تا 23 ساعت در روز به طور مداوم از آن ها استفاده کند. در حقیقت این بریس ها به صورت تمام وقت باید پوشیده شوند و تنها به هنگام استحمام و ورزش مورد استفاده قرار نمی گیرند.
- بریس های شبانه : طراحی بریس های شبانه کمر بدین صورت است که فشارهای بیش از حدی را جهت اصلاح انحراف به ستون فقرات وارد می سازد. به گونه ای که با پوشیدن ان ها تعادل نرمال بدن بر هم خورده و در حقیقت ایستادن و انجام کارهای روزانه را برای فرد دشوار می سازد. به همین خاطر مدت زمان استفاده از آن حداقل 8 ساعت در شب می باشد.
انتخاب یکی از این دو گزینه به جهت کنترل و درمان انحراف ستون فقرات ، بسته به سایز و محل ایجاد انحنا و البته خواسته بیمار دارد. در صورتی که بریس ها در درمان اسکولیوز موفق نباشند ، جراحی فیوژن ستون فقرات گزینه بعدی درمان است.
هدف از جراحی اسکولیوز
جلوگیری از پیشرفت انحنا : زمانی که گزینه جراحی به میان می آید ، بدین معناست که وضعیت انحنای ستون فقرات همچنان در حال وخیم شدن است. به همین خاطر عمل جراحی باید انجام شود تا این پروسه ادامه پیدا نکند.
کاهش دفرمیتی ایجاد شده : بر حسب میزان انعطاف پذیری ستون فقرات ، جراح ارتوپد طی جراحی اسکولیوز می تواند چرخش غیر طبیعی مهره ها را تا حدی به حالت نرمال بازگرداند و انحراف ستون فقرات را کمتر سازد.
حفظ تعادل بدن : به سبب تغییراتی که در مهره های ستون فقرات ایجاد می شود ، امکان دارد افراد مبتلا به اسکولیوز به هنگام نشستن ، ایستادن و به طور کلی حفظ تعادل بالا و پایین تنه خود دچار مشکل شوند. از این بابت جراح به هنگام انجام جراحی این مورد را نیز مد نظر قرار می دهد و تا جایی که امکان دارد ستون فقرات را به حالت طبیعی خود نزدیک می کند.
